ayhan yalçınkaya hocamızın uygun gördüğü başlıkla, "büyük sessizlik ya da eşitliğin eşitsizliği" olarak özetlenebilecek bir polistir.
sparta ile ilgili bilgileri maalesef kendilerinin sağlam bir yazılı kültürü olmadığı için çevredeki dostları ve düşmanlarından öğreniyoruz. aynı hunlar ve göktürkler için olduğu gibi. heredotos ve thukydides kısmen sparta ile ilgili bilgiler verse de esas kaynak ksenophon ve plutarkhos'tur.
"peloponnesos yarımadasının güneyinde dört ya da beş küçük yunan köyünden oluşan bir toplululuktur spartalılar. bu köyler lakonia ya da lakedaimon ovasının yerleşim birimleridir ve topluca sparta polisini oluştururlar; yerleştikleri ova ve polisin genel adı yüzünden spartalılar, lakedaimonlular olarak da anılırlar." coğrafyası itibarıyla denize uzaktır ancak tarıma verimlidir, bu sebeple denizci değil çiftçi bir topluluktur.
spartalılar akhaları yıkan dorların soyundandır ve ele geçirdikleri yerleri genel olarak kabile içinde eşit dağıtırlar. bu dağıtım sadece toprakları değil aynı zamanda o toprak üzerinde yaşayan insanları da içerir. bu kölelere helot denir. bu dağıtıma kleroi denir. başlangıçta ele geçirilen toprakların on bin aileye dağıtıldığı düşünülmektedir.
m.ö. sekizinci yüzyılda spartalılar messenia'yı fethederler ve bu şekilde artık kurulumunu tamamladığı söylenebilir.
siyasal örgütlenmenin temelinde söylenceler yer alırdı. kurallar rhetra'ya göre düzenlenmişti. çekirdeğinde 3 kabile olsa dahi zamanla ikiye düşmüştür bu sebeple de her zaman iki arghagetes'leri olmuştur. diğer önemli kurumlar ise gerousia ve apella'dır.
bu üçüne ek olarak bir de sparta'nın beş köyünün her birinin bir ephoros'u (devlet denetçisi) vardı. asli görevleri helotları gözetlemek ve kontrol altında tutmaktır.
sparta 3 toplumsal katmandan oluşmaktadır. spartiatlar, perioikoslar ve helotlar.
helotların m.ö. 630'daki ayaklanmaları şiddetle bastırıldı ancak bu süreç sparta'yı askeri ve dışa kapalı bir topluluk olarak iyice berkitti. m.ö. 550'de ticaret ve onun yarattığı kültürel hareketlilik neredeyse tamamen bitmişti. ünlü lykurgos yasaları bu dönemin ürünüdür. lykurgos, toprakları yeniden dağıtarak spartiarlar arasındaki tehlikli eşitsizliği ortadan kaldırmaya çalıştı.
spartalılar eğitime özel bir önem verirlerdi. spartiatlar agoge denilen sıkı bir eğitime tabii tutulurlardı.
sparta bu asketik, sade ve yalın hatalarını sürdürdükleri müddetçe güçlü kalmışlardır ve genel olarak emperyal politikalar izlememişlerdir. ancak bu özellikleri kayboldukça çözülüp dağılmaya başlamışlardır. bu dağılma ise büyük bir zaferin ardından başlamıştır.
(bkz: peloponez savaşı) bu zaferin etkisiyle kendi değerlerini yitirmeye başlayan sparta, 371 yılında kendileri gibi dor kökenli olan thebai'lilere yenilecek ve bir daha asla eski gücünü toparlayamayacaktır. bu savaşlar sonucunda kalan spartiat sayısı da 700'e düşecektir.
son not olarak; "sokrates'in öğrencilerinden antisthenes şöyle demektedir: "sparta, diğer şehir devletlerinin hepsinden üstündür. atina ile karşılaştırılacak olursa sparta, bir kadın topluluğunun yanındaki düzenli bir erkek topluluğunu andırıyor." ama tarihe damgasını vuracak olan bu "kadın topluluğu"dur."
kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları. sf.34
hoş: tümü
|
bugün
başlıkta ara